Het Geldblog: een dagje later, extra lekker

Sinds de Coronaperiode heeft de VS economisch het veel beter gedaan dan "Europa". Dat heeft bij vele experts de wenkbrauwen doen fronsen. Niet zozeer dat Amerika het beter deed, maar de verwachting was dat zowel de VS als "Europa" in een recessie zouden belanden. En de recessie kwam er min of meer wel voor "Europa" maar niet voor de VS. Sterker nog, de Amerikaanse economie is booming! Wat verklaart dit enorme verschil?

Op 22 november is de vervroegde Tweede Kamerverkiezing; een verkiezing die wel eens de geschiedenisboeken in kan gaan als een cruciaal moment voor de Nederlandse democratie. Er staat veel op het spel; zoveel dat de gewone stempatronen/politieke overtuigingen wellicht moeten worden losgelaten.

Zoals de vaste lezer weet, is ondergetekende een aanhanger van het klassiek liberalisme. De VVD heeft deze ideologie altijd uitgedragen totdat Dijkstal het stokje van Bolkestein overnam en definitief linksaf sloeg. En wat er onder Rutte allemaal is gebeurd (meer immigratie, grotere overheid, meer belastingen, meer regels, meer dwang, plus wat “schandaaltjes” over missende kinderen en achterhouden van informatie voor de kamer) is voor de meeste mensen (hopelijk) wel duidelijk nu.

Gezien de VVD de VVD niet meer is, zou mijn stem naar BVNL gaan, gezien deze partij de enige is die het klassiek liberalisme lijkt te willen nastreven (JA21 is een mengeling van stromingen zonder duidelijke ideologische basis; een antwoord op zoek naar een vraag). Helaas besloot BVNL Krol en een FDF dame op de lijst te zetten, personen die deze ideologie helemaal nooit hebben onderschreven. Het is gewoon dezelfde zet die men bij mijn VNL partij deed door Moszkowizc als lijsttrekker aan te stellen om zodoende in ieder geval een zeteltje te behalen. Ik vrees dat BVNL erachter gaat komen dat deze strategie toch echt penny wise, pound foolish zal blijken te zijn. De enige goede additie is Toine Manders (nee, niet die VVD’er maar die held die bij de parlementaire enquête stelde dat belasting diefstal is), oprichter van de Libertarische Partij, maar hij zal als minarchist het toch moeilijk gaan krijgen…

Het is ongelofelijk dat een zo wreed en met mislukkingen doordrenkt gedachtegoed als het communisme vandaag de dag nog steeds aanhangers kent.

Het mooiste is nog dat de meesten niet eens weten dat zij het communisme aanhangen, want ze noemen zichzelf socialist of sociaaldemocraat. De achterliggende gedachte, dat de Staat het beter weet dan het individu en dus zowat elke beslissing wil bepalen voor het individu, is echter dezelfde. Het centralisme dat inherent aan is aan het socialisme heeft als eindstation per definitie het communisme, doordat de Staat steeds meer moet ingrijpen om de effecten van misallocaties (bijwerkingen van het beleid) te mitigeren danwel weerstand de kop in te drukken. Maar het communistische gedachtegoed is nu ook opgedoken op plekken waar je het niet verwacht.

Zo is de ChristenUnie al een tijdje ultralinks met een Jezussausje en recent kwam CDA-minister van de eeuw, Hugo de Verschrikkelijke, met het plan om huizenverkoop vergunningplichtig te maken voor huizen met een transactiewaarde van EUR 355.000 en lager. Het idee is dan dat de gemeente de verkoop kan blokkeren als het niet aan een gewenste persoon of entiteit is. Het idee is dan dat leraren, politieagenten, verplegers en waarschijnlijk ook parkeerwachters een huis kunnen krijgen tegen een lagere prijs in plaats van overboden te worden door rijke patsers.

Mijn hersenen sloegen vast bij zo'n debiel plan, want er is zoveel fout aan. Allereerst is de woningnood het ergst in de grote steden, waar EUR 355.000 een "arme koper"  alleen helpt een garagebox te bemachtigen. Verder zal een gemeente mensen met een arme achtergrond juist willen weren ten faveure van voornoemde ambtenaren en semi-ambtenaren. Daarnaast zal een dergelijke limiet ervoor zorgen dat huizen die normaal voor EURO 300.000 over de toonbank gaan, nu voor EUR 356.000 zullen worden aangeboden. Iedere huiseigenaar die in de categorie daaronder zit, zal juist een prijsdrukkend effect meemaken, waardoor de hypotheek wel eens hoger kan uitpakken dan de waarde van het huis. Hierdoor loopt dat gedeelte van de markt vast en gaat het aanbod van zowel bestaande als nieuwe woningen in deze categorie omlaag.

Wat Hugo de Prutser tot nog toe heeft geopperd dan wel ingevoerd, heeft de huizenmarkt alleen maar verder op slot gegooid. Wat dat betreft, is Hugo de perfecte contra-indicator; elk idee van Hugo moet gekoesterd worden, want men weet dan precies wat er gedaan moet worden: het tegenovergestelde.

GAAT FOUT

Vorige week beschreef ik het vicieuze proces van liquiditeitscrisis (credit crunch) naar solvabiliteitscrisis, naar een nog grotere credit crunch en zo verder, en wees ik erop dat de domino waar iedereen nu op moet letten commercieel vastgoed is (commercial real estate, CRE). Hoe is het dan toch zo ver gekomen? Ligt het aan Hugo de Jonge? Vaak een goede gok, maar het zijn toch echt de centrale banken die de zwartepiet verdienen.

Wat nu

Vorige weken beschreef ik hoe het koopkrachtherstelpakket de inflatie verder zal aanwakkeren. In die context schreef ik ook wat dan de hoofdoorzaken zijn van de inflatie, om zo tot een betere oplossing te komen. Die oorzaken zijn een veel te ruim monetair beleid, en, daarmee samenhangend, de grote overheidstekorten in de eurozone die gefinancierd werden door schulden. Eenzelfde beeld was waar te nemen in bepaalde bedrijfssectoren en bij particulieren. Dit alles werkte dus (uiteindelijk) inflatoir. Vandaag komen de andere hoofdoorzaken aan bod: de te snelle Groene transitie en het geopolitieke spel met Rusland.

Een groot punt in het inflatiedossier is de transitie naar groene energie. De gasprijs nam namelijk al toe voordat Poetin Oekraïne daadwerkelijk aanviel. Reden hiervoor was dat de groene energie uit wind, zon en water (uit Noorwegen) door de slechte zomer flink tegenvielen. Hierdoor moesten de gasvoorraden worden aangesproken. Dit is dan ook één van de grootste problemen aan groene energie: de levering is niet constant doordat de windsnelheid verandert, de zon minder of niet schijnt, of dat waterniveaus niet voldoende zijn. Dit lijkt een klein probleem maar is dat niet.

Ons stroomnet in Europa is het meest geavanceerde op aard en dat moet ook wel. De netbeheerders moeten altijd zorgen dat het aanbod en vraag precies in evenwicht zijn. Het betreft hier de frequentie die in een zeer smalle bandbreedte moet blijven anders zou het netwerk beschadigd kunnen raken en kan de stroom tevens uitvallen. Er zit een zeer geavanceerd "handelsplatform" achter dat continu voor deze balans moet zorgen. Soms zijn er incidenten waar de vraag en aanbod dreigen uiteen te lopen. Helaas lopen deze incidenten flink op, in 2021 al met meer dan 50%.

Het negatieve nieuws lijkt maar niet op te houden

Nu waren de wereldwijde schulden al langer een punt van zorg bij het IMF, maar het tempo van de toename in inflatie en publieke en private schulden, noopte het IMF om de noodklok te luiden. De schuldenberg heeft al een enorme stijging laten zien na de kredietcrisis, want zoals de lezer weet los je een schuldencrisis op met meer schulden. Ondanks dat het enkele jaren later wat beter ging, hebben centrale banken nauwelijks gas terug genomen. De VS heeft wat gedaan (taper tantrum), en de ECB heeft er aan gedacht, maar vlak voor COVID besloot de ECB weer te gaan stimuleren. Uiteindelijk was COVID daar en om een systeemcrisis te voorkomen, hebben centrale banken en overheden flink uitgepakt (nog flinker in het geval van de ECB). Het resultaat is dat de schulden met 50% zijn gestegen ten opzichte van 2015.

Dit heeft nog niet echt tot problemen geleid, want de centrale banken drukten de rentes over de gehele rentecurve, waardoor deze nieuwe schulden tegen (belachelijk) lage rentes zijn weggezet. Ofwel, de rentelasten zijn zodanig laag, dat ze de overheidsuitgaven niet overheersen, waardoor het dus allemaal draagbaar is.

Probleem is echter dat de schulden wel afgelost moeten worden. Aflossen is een dingetje wanneer de meeste overheden een begrotingstekort hebben, wat er op neerkomt dat zij geld moeten lenen om af te kunnen lossen (doorrollen van schulden). Maar dan komt er een eventueel ander probleem: de rente.

Ontwaakt, verworpenen der aarde

Onderweg in de auto was ik aan het luisteren naar BNR Nieuwsradio, waar voormalig PvdA-minister Wouter Bos een onderzoek aanhaalde van het CPB; de luisteraar die de standaard platitudes van een linkse politicus verwachtte, werd op zijn wenken bediend. Gelukkig was daar nog Corné van Zeijl (Actiam), die Bos en het CPB nog even op hun plek zette. Mooie aanleiding voor een column dus. Wat was er nu aan de hand? Wel, de maakbare-samenleving-economen van het CPB vlogen weer eens uit de bocht met een rapport. In een toelichting in het FD stelt het CPB dat met name de overheidsuitgaven zorgen voor nivellering en dat de sterkste schouders niet de zwaarste lasten dragen. Dat zijn nog eens boude uitspraken. Echter, de ene vaststelling is een open deur van heb ik jou daar en de tweede is gewoon niet waar.

De onderzoekers van het CPB vlogen het onderwerp wat anders aan dan normaal, want er werd niet alleen gekeken naar de inkomstenbelasting. Zoals de lezer van dit blog zal weten, heeft de wat welgesteldere belastingplichtige vaak één of meerdere bv's. Niks bijzonders, maar dergelijke constructies kunnen gebruikt worden om belasting uit te stellen. Zo kan de eigenaar van zijn eigen bv lenen, waardoor er nog geen belasting betaald hoeft te worden (het wordt immers niet als dividenduitkering gezien). Het CPB heeft daarom dit (en wat andere foefjes) meegenomen als inkomen om beter zicht te krijgen op wat er nu verdiend wordt, om het zo beter te kunnen afzetten tegen de betaalde en ontvangen belasting als percentage van het zodanig aangepaste inkomen.

Het is namelijk nog steeds oorlog

Vorige week werd de ontstaansgeschiedenis beschreven van de oorlog in Oekraïne. De context is essentieel om te begrijpen wat Rusland heeft doen besluiten tot een inval. Helaas wordt in dit soort conflicten een dergelijke context vaak gelijkgeschakeld met "pro" of "contra" Rusland (of erger, Poetin!). Niks van zulks; de context is geen excuus maar geeft een verklaring over het hoe en waarom. Naar mijn mening belangrijk, want er kan geen oplossing zijn zonder begrip van wat er speelt, bij alle betrokken partijen.

Hoe je de aanloop naar de Russische inval ook ziet, het lijkt er sterk op dat Poetin zich flink heeft misrekend. Veel van de KPI's (key performance indicators) die hij zich had gesteld zijn absoluut niet behaald. Sterker nog, hij heeft de situatie voor Rusland verergerd. Het grootste gedeelte van de Russische financiële sector is uit SWIFT gegooid (het internationale betalingssysteem), Russische bezittingen buiten Rusland worden in beslag genomen, de Russische handel is nu zeer verhinderd, de Russische centrale bank kan niet bij haar buitenlandse tegoeden, de EU & NAVO zijn in decennia niet zo eensgezind geweest als nu, NAVO lidstaten vallen over elkaar heen met verhogingen van het defensiebudget en vele voormalige USSR staten rennen nu zo in de armen van de EU en/of de NAVO.

Peop raakt de ventilator

Nou, het is zo ver. Zoals eerder beschreven op dit blog had de Fed een dilemma op haar bord over hoe om te gaan met de stijgende inflatie. Wat toen nog theoretisch was, wordt nu in de praktijk uitgevoerd: de Fed heeft besloten sneller de rente te verhogen en QE af te bouwen. Maar dit heeft, zoals verwacht, tot heftige reacties geleid op de beurs. Blijft de Fed bij haar gekozen koers, of niet?

Het inflatieprobleem is vooral veroorzaakt door de problemen in de aanvoerlijnen. De lockups (het plotseling simultaan open gaan van de economie) hebben voor een plotselinge toename van de vraag en verstoppingen bij het aanbod gezorgd. Veelal daarom zijn de prijzen van goederen omhoog gegaan. 

Nu was het oude verhaal van de Fed dat deze inflatie maar tijdelijk is, want zodra de aanvoerlijnen weer op orde zijn, zullen de prijzen normaliseren. An sich begrijpelijk dus dat de Fed eerst niks wilde horen van monetair op de rem trappen; een renteverhoging lost immers de aanvoerlijnproblemen niet op. Maar waar inflatie eerst begint als een symptoom, kan het een eigen leven gaan leiden: het wordt zelf de oorzaak van meer inflatie. Eerst passen de prijzen zich aan de geregistreerde inflatie aan (no worries), maar als deze periode te lang duurt dan passen de prijzen zich aan de verwachte prijsstijgingen (sh*t hits the fan).

Het zwarte goud is terug!

Olie is sinds december met een opmars bezig. Dan heb ik het niet over de Koninklijke naar het VK, maar over de olieprijs natuurlijk. Sinds de prijs negatief ging, heeft olie een sterke opwaartse trend neergezet en sinds december is de olieprijs al met 30% gestegen! De vraag is nu of deze trend zich zal voortzetten. Het antwoord is van belang, want het kan de inflatiedynamiek een gevaarlijke kant op duwen.

Het IEA, International Energy Agency, kwam met wat cijfers naar buiten zodat de pers weer eens wat te zeggen heeft. De organisatie had vroeger een goede reputatie, maar de afgelopen jaren lijkt er steeds meer een ideologische inslag te zijn (Parijs 2050, Green New Deal, Build Back Better, etc.), waardoor  de conclusies met een korreltje zout genomen moeten worden. Zo stelt het IEA doodleuk dat Rusland de schuldige is van de hoge gasprijzen. Dus niet de slechte elektriciteitsopwekking van renewables in de zomer waardoor de gasvoorraden lager dan normaal waren, niet het sluiten van elektriciteitscentrales in Duitsland, niet de onderhoudsachterstand & problemen bij nucleaire centrales in Frankrijk, niet het dichtdraaien van de gaskraan in Nederland. Nee, het is allemaal de schuld van Rusland. 

Desalniettemin zijn er wat bruikbare cijfers vrijgegeven. Zo heeft het IEA vastgesteld dat de olieconsumptie in 2021 hoger lag dan gedacht en dat zij hetzelfde verwachten voor 2022 omdat de omikron-impact lager is, consumenten flink blijven uitgeven en nog van zulks. De olieconsumptie zal dus verder stijgen. Overigens, de olieconsumptie zelf zal het niveau van voor de coronacrisis ontstijgen, dus vanuit die optiek is de coronacrisis voorbij. 

Nu is het wel zo dat het eerste kwartaal altijd wat zwak is voor olie en er wat aanbodverhogingen aan zitten te komen, dus prijstechnisch kan het allemaal nog meevallen, aldus het IEA (ook EIA en Citi onderschrijven dit). Goldman Sachs-analisten denken daarentegen dat de olieprijs door de USD 100 per vat zal geraken dit jaar, dus voor ieder wat wils in researchland.